Explosies bij woningen, sluiting door de burgemeester

Regelmatig raakt een woning of ander gebouw beschadigd door zwaar vuurwerk, brandstichting of wordt de woning beschoten. Meerdere woningen in Heerhugowaard, Purmerend en ook bedrijfspanden in Alkmaar zijn ernstig beschadigd geraakt.

Per 1 januari jl. is het wettelijk mogelijk om in die situatie een woning te sluiten. Omdat explosies bij woningen helaas vaak voorkomen, bespreek ik deze bevoegdheid van de burgemeester.

Heel recent heeft de rechtbank Midden-Nederland in een voorlopige voorziening als eerste mogen oordelen over een woningsluiting na een aanslag. Ook de rechtbank Noord-Holland heeft zich hierover mogen buigen. Beide uitspraken zijn de aanleiding voor dit artikel.

In dit artikel ga ik in op de sluitingsbevoegdheid, de verruimde toepassing per 1 januari jl., en de beoordeling daarvan in twee voorlopige voorzieningen.

1. Sluitingsbevoegdheid

De burgemeester is bevoegd volgens artikel 174a van de Gemeentewet om een woning of gebouw te sluiten. Die bevoegdheid bestaat als door de (dreiging van) ernstig geweld, in of bij de woning of het gebouw, de openbare orde ernstig wordt verstoord.

Ook bij de ernstige vrees op verstoring van de openbare orde, kan de sluitingsbevoegdheid worden toegepast.

2. Verruimde toepassing

Aanslag woning

Bij een aanslag of de dreiging daarvan op een woning, mag de burgemeester sinds 1 januari jl. ook besluiten om een woning te sluiten. Die bevoegdheid staat in artikel 174a eerste lid onder b van de Gemeentewet.

Aanwezig wapen

Verder kan bij het aantreffen van een wapen in een woning of het erf indien sprake is van ernstige (vrees voor) verstoring van de openbare orde, een woning op basis van artikel 174a eerste lid onder c van de Gemeentewet worden gesloten. Het gaat hierbij om wapens in de zin van artikel 2 eerste lid van de Wet wapens en munitie.

Let op: wordt alleen munitie aangetroffen, dan kan artikel 174a van de Gemeentewet niet worden toegepast.

Wellicht dat dan de woning kan worden gesloten op basis van het noodbevel uit artikel 175 van de Gemeentewet. Dan moet sprake zijn van een noodsituatie, en ook een gevaarzettende situatie. Dit vergt een verzwaarde motivering. Zie hierover onder meer deze uitspraak van de Afdeling in overweging 9 en verder.

3. Sluiting bij aanslag woning

Het sluiten van een woning op basis van artikel 174a van de Gemeentewet na een aanslag of ontploffing, was vóór 1 januari jl. niet mogelijk zonder dat er overige omstandigheden aanwezig waren. De openbare orde verstoring volgt niet door gedragingen in de woning die overlast geven en de openbare orde ernstig verstoren, maar door gedragingen buiten de woning.

Om alsnog te voorzien in de bevoegdheid om dan ook een woning te mogen sluiten, is artikel 174a gewijzigd. Hierdoor kan artikel 174a eerste lid onder b van de Gemeentewet worden toegepast bij woningaanslagen.

4. Beoordeling voorzieningenrechter

 Omdat de verruimde bevoegdheid pas recent in werking is getreden, is de rechtspraak hierover heel beperkt. Twee uitspraken van voorzieningenrechters zijn tot nu toe gepubliceerd op www.rechtspraak.nl. Deze uitspraken bespreek ik onderstaand.

Sluiting na explosie

De voorzieningenrechter van de rechtbank Midden-Nederland heeft op 7 februari 2024 de primeur gehad en heeft uitspraak gedaan over een verlengde sluiting op basis van artikel 174a eerste lid onder b van de Gemeentewet. Daarbij was sprake van een sluiting wegens een explosie voor de woning. Vanwege de daarna nog steeds aanwezige ernstige vrees voor een tweede incident is de sluiting verlengd door de burgemeester.

De voorzieningenrechter vindt dat de burgemeester terecht tot verlenging heeft besloten, gelet op de bestuurlijke rapportages. Verder geldt dat in de procedure nader is onderbouwd waarom dit besluit, gelet op proportionaliteit en subsidiariteit en de mogelijke gevolgen voor de verzoekster en haar dochter, evenredig is. 

Langdurige sluiting na reeks incidenten

De voorzieningenrechter van de rechtbank Noord-Holland heeft op 13 februari jl. mondeling uitspraak gedaan. In die zaak is een woning sinds september 2023 gesloten door de burgemeester op basis van een noodbevel (artikel 175 van de Gemeentewet).

Vervolgens is op 9 februari 2024 door de burgemeester besloten om de sluiting te verlengen, op basis van artikel 174a eerste lid onder b van de Gemeentewet.

De voorzieningenrechter stelt dat deze bevoegdheid toegepast mocht worden. De onderliggende bestuurlijke rapportages tonen aan dat zich heel veel incidenten hebben voorgedaan die op de woning lijken te zijn gericht.

De voorzieningenrechter geeft de burgemeester wel in overweging om bij een mogelijke voortzetting van de sluiting, ook te beoordelen of sluiting van de woning het gewenste én het met de maatregel beoogde effect geeft. Dit zal mogelijk aan de orde komen in de bezwaarprocedure.

Gelet op de gemaakte belangenafweging kan naar het voorlopig oordeel van de voorzieningenrechter het besluit in bezwaar in stand blijven. Het besluit tot verlenging van de sluiting van de woning, wordt daarom niet geschorst.

5. Gevolgen bewoners

Bij een eigen woning keert de bewoner in de regel na sluiting terug in zijn woning. Dit is anders bij een huurwoning.

Is de gesloten woning een huurwoning, dan kan de verhuurder vanwege de sluiting, de huurovereenkomst buitengerechtelijk ontbinden. Dit staat in artikel 7:231 tweede lid van het Burgerlijk Wetboek. Daarnaast kan de verhuurder in kort geding ontruiming van het gehuurde vorderen.

De bewoner loopt het risico dat na de sluiting door de burgemeester, de woning moet worden ontruimd.

In het kort geding dat volgde na de sluiting door de burgemeester van 9 februari 2024, wees de voorzieningenrechter van de rechtbank Noord-Holland van 20 februari 2024 de ontruiming van de woning toe. Het betrof een sociale huurwoning, waarvan de verhuurder in de procedure had toegelicht dat een bodemprocedure tot ontbinding niet kon worden afgewacht.

Na afloop van de sluiting kan de huurder daarom niet terugkeren in de woning. Hoewel daarmee hopelijk de openbare orde niet meer wordt verstoord, heeft de huurder geen woonruimte meer.

Dit mogelijke gevolg zal, samen met andere gevolgen, moeten worden beoordeeld en worden afgewogen in een besluit tot sluiting van de woning. Artikelen 3:2 en 3:4 van de Awb verlangen dat alle feiten en omstandigheden bij het besluit worden betrokken, en dat wordt beoordeeld of de gevolgen van het besluit, niet onevenredig zijn voor de bewoner.

6. Toename rechtspraak en conclusie

Vanwege de toename aan het aantal woningaanslagen, zal artikel 174a eerste lid onder b van de Gemeentewet vaker worden toegepast. Uit de zeer beperkte rechtspraak tot nu toe blijkt dat bij ernstige verstoring het besluit niet wordt geschorst.

Wel is vereist dat het besluit deugdelijk is gemotiveerd, dat daarin alle betrokken belangen zijn beoordeeld én zijn afgewogen, en ook is toegelicht waarom sluiting als ultimum remedium is aangewezen.

Speelt een mogelijke sluiting van de woning na een aanslag in uw gemeente, of volgt uit de bestuurlijke rapportage dat u daartoe wilt overgaan en wilt u hierover overleggen?

Neem dan vooral contact met ons op.